Familie Vandael: Een grensgeval
Dat midden 1700 de grenzen iets anders liepen is bekend, maar dat het dorp van de voorouders van mijn schoonfamilie deels als vrijdorp gold, werd onlangs ontdekt. Het betreft hier de familie Vandael.
Leonardus Vandael, de stamoudste, trouwde op 7 oktober 1761 met Jacomina Wijermans in de kerk van Kessenich-Beersel, zo staat genoteerd in de trouwakte. Het gezin kreeg vijf kinderen, Jan, Theo, Maria, Jacob en Hanna die allen in Neeritter werden geboren.
Ik licht voorvader Theodorus (Theo) Vandael (1776-1851) eruit. Theo werd op 16 augustus 1776 gedoopt.
Samen met zijn echtgenote Elisabeth Coolen (1776-1853) verhuisden ze naar het nabij gelegen Molenbeersel, dat toen nog bestond uit meerdere kleine kernen. Ze gingen op de Smitsstraat wonen.
Via Meulder en moeras naar Molenbeersel
De plaatsnaam Molenbeersel is op te splitsen in drie delen.
– Molen- op de Aa-beek: Hier lag vroeger de boerderij Meulder met een watermolen. De Aa-beek noemt men ook de Molenbeek of de Neer.
– beer- beerst of moerasland.
– sel- is een toevoeging die aanduidt dat het om een bewoonbare plaats of woning gaat.
De lotgevallen van dit landbouw- en woondorp, gelegen tussen Maas en Kempen, zijn niet zo gemakkelijk te schetsen. Haar geschiedenis is sterk verweven met die van het vrijdorp Neeritter, maar ook met die van het vorstendom Thorn en met het land van Kessenich.
Etymologie
De oudste teruggevonden vermelding van het dorp Beersel stamt van 12 mei 1299. Op die dag werd door abdis Jutta van Henneberg van de abdij van Thorn een tweede vergelijk getroffen over de tienden van Haler en ‘Beersele’, twee gehuchten in het abdijvorstendom Thorn. Later worden verschillende schrijfwijzen teruggevonden: Bijersel, Bersell, Biersel, Beersel, Berselle, Beersell, Meulenbeersel, Moelenbeersel, Molen-beersel, Molenbeersel.
Molenbeersel in drie gedeeld
Tot voor tweehonderd jaar was het dorp Molenbeersel nauwelijks bekend, omdat dit als dusdanig nog niet bestond. De verscheidene delen van het huidige Molenbeersel waren toen verdeeld over verschillende gemeenten. Eén gedeelte van Molenbeersel hoorde onder Hunsel, dat op zijn beurt van de Heerlijkheid Kessenich afhing. Nog een gedeelte van Molenbeersel hoorde onder Ittervoort, dat afhing van de abdij van Thorn, en de rest van Molenbeersel behoorde tot het vrijdorp Neeritter. Na 1843, toen Limburg gescheiden was, was Molenbeersel een kleine twee jaar in zijn geheel een onderdeel van Kessenich. Sinds 1845 was Molenbeersel een zelfstandige gemeente en vanaf 1971 werd de gemeente opgenomen in de fusiegemeente Kinrooi.
Vrijdorp Neeritter met twee burgemeesters
Als we de geschiedenis nalopen en zien dat de familie Vandael in Neeritter woonachtig was, is het niet ondenkbaar dat de nieuwe Vandael-gezinnen in het stuk Molenbeersel, behorende bij het vrijdorp Neeritter gingen wonen. Immers naast Theodorus Vandael ging ook diens zus Maria (1780-1846) in Molenbeersel wonen.
Molenbeersel, Neeritter en Manestraat waren drie kernen waar twee burgemeesters actief waren. Deze versnippering werd door de komst van de Fransen in 1794 beëindigd.
Twee vermeldenswaardige feiten zijn dat de grensbepalingen in de jaren 1839 tussen Nederland en België en in 1845, de vorming van een nieuwe Belgische gemeente uit allerlei overgebleven brokstukken bestond: Kessenicher, Beersel, de Manestraat, Groot-Beersel en Winkel.
Eeuwenlang lagen alle bewoonde gebieden kilometersver uit elkaar. Sinds anderhalve eeuw zijn de Molenbeerselaren, mede door de gedwongen en in Londen uitgemaakte grens, naar elkaar toegegroeid.
Landkaarten: Mapire
Heemkundevereniging Helden brengt vier maal per jaar een historisch tijdschrift uit, ‘De Moennik’, waarin veel aandacht voor geschiedkundige zaken uit de oude gemeente Helden. “Daarnaast hebben we een actieve groep vrijwilligers die de kruisen en kapellen in onze regio onderhouden en opknappen”, vervolgt voorzitter Maessen. “En ook ons depot met vele vrijwilligers is bijzonder actief waar mensen terecht kunnen voor allerlei zaken”, aldus de voorzitter van de heemkundevereniging Helden.