Krieëmers-Letiense jaochtbelèvenisse van Krane Sr.
Graad Engels (1907-1984) was bedreven met de Heldense taal, schreef heel veel. Voor kapper Jac. Kranen (1917-1995) schreef hij in 1980 een verhaal over diens grootvader, mijn betovergrootvader, Bernardus Kranen (1838-1921). Ik neem dit ‘sterk verhaal’, zoals Graad Engels het noemde, letterlijk over.
Jaochtbelèvenisse
Mét ’t geweer onger d’n erm, de weotaos op te rök, en d’n honk vör ‘m oet paterde d’n aoje Krane over de Sjöddelkesweeg over ’t Hazenakker de beus in, öm zien vrouw gèt vör de pot te sjaoffe.
H’e kreeg niks op te korrel tottét ’n dor ’t Sjpoeëkesjtrötjen an de rank van ’t Kééssels veld jennen haas aansjoot.
Dè laog t’r zich neet bei neer, mer gong d’r op dreej puuët tössen oet. Kraon en hongk öm nao; ierst te Keizersbaan over; toe dor ’t Brook over de Riekswaeg ’t Meuleveldj door tot bei Gravenhoof nao de Maas. Al waas ’n dan flink kreupel; hè hij de Kraon en d’n hongk zich t’n aom oet ’t lief laote laupe. Mér nou, an die Maas: ‘Ha ménken, oe bliefs te nou?’ Krane lekde zich al de luppe. Mèr, wat daoch ste? ’t Waas hé wintjer, en de Maas gong mèt ies .
D’n haas sjprong op ’t ies, en doe van sjol op sjol nao d’n Beeselse kankt. Gans van sjtreek sjtong Kranen dao. Öm nao; det koos te jeeger neet; en d’n hongk waogde zich neet. Sjeete waas ömzeus.
Dao opèns zaag Kranen, det ze an d’n Beeselse kangk e sjtök weit an ’t meije woren; en al hij e zich te zieël oet ’t lief gelaupen, hè reep: ‘Hèj, hèj! Haot öm taege!’ Mér ’t waas vergèèfs. Ze huurden ’t neet, of ze woren te sjtom öm vör d’n duuvel te danse.
Krane waas ennen bekwaome sjerpsjötter; en hè hei auch ’n boetegewoeën god geweer. Dao hei’en ’t wel èns over, as ’n d’n boor op trooch mmèt te krieëmerskér. He koos in eine sjeut ’n ganse hèk meusse leeg sjeete!
Over Graad Engels
Graad Engels werd in 1907 te Helden geboren in het gehucht ‘Eyndt’. Tot 1938 was hij werkzaam op de boerderij van zijn vader. Daarna kwam hij in dienst als voorlichter bij de Rijkslandbouwvoorlichting, waar hij kennis van bodem, plant en dier nuttig kon gebruiken en uitbreiden.
Vanwege zijn beroep kwam hij veelvuldig in contact met de boerenbevolking bij wie nog veel van het oude cultuurgoed leefde. Hij raakte geboeid door alles wat met geschiedenis en volkscultuur te maken had. Doordat hij begreep dat veel van wat hij hiervan op het land hoorde en zag verloren ging, begon hij aan zijn notities omtrent gebruiken, volksverhalen, liederen, dialect en oude ambachten. Hij stelde een lijst samen van verdwijnende dialectwoorden, verzamelde verhalen en uitdrukkingen en schreef rapporten over oude ambachten. Zijn bijnaam ‘Culturele Graad’, zal niemand verbazen.
Sinds 1950 was hij medewerker aan het Instituut voor Dialectologie en Volkskunde van de Koninklijke Nederlandse Academie voor Wetenschappen te Amsterdam en van de Universiteit van Nijmegen.
Na zijn pensionering vond hij de tijd om zijn verzameling notities uit te werken en te ordenen. Een van de resultaten hiervan is een bundel ‘Det dank’tich d’n duvel’.
Graad vond het belangrijk dat zijn volkskundige notities niet verloren gingen en wenste vooral dat de bevolking van de eigen streek kennis blijft nemen van wat haar eigen cultureel erfgoed is.
Naar zijn eigen woorden
Graad Engels sprak bij het verschijnen van diens bundel, ‘Det dank’tich d’n duvel’ in 1977 de woorden: “Het verbaast me telkens hoe levend en rijk onze spreektaal is aan uitdrukkingswijzen. Het is jammer dat velen deze niet meer kennen. Als ik tegenover jongeren in een gesprek, met opzet of toevallig, uit deze woordenschat put, gebeurt het maar al te vaak dat men mij niet verstaat.”